کیف محسوسکیف محسوس، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای کیف قابل ادراک به یکی از حواسّ ظاهری است. ۱ - اقسام کیفبرای کیف، در تقسیم اولیه، چهار قسم ذکر کرده‌اند: ۱. کیفیات محسوسه؛ ۲. کیفیات نفسانیه؛ ۳. کیفیات مختص به کمیات؛ ۴. کیفیات استعدادی. ۲ - توضیح اصطلاحکیف محسوس عبارت است از کیفیتی که به یکی از حواس ظاهری درک شود. کیف محسوس به عقیده قدما بر پنج قسم است: ۱. مبصرات (رنگ‌ها و اَشکال و نورها)؛ ۲. مسموعات (اصوات)؛ ۳. مشمومات (بوییدنی‌ها)؛ ۴. ملموسات؛ ۵. مذوقات (طعم‌ها). ۳ - دیدگاه ابن سینابوعلی و بعضی دیگر تصریح کرده‌اند که حواسّ ظاهره از پنج حاسّه بیشتر است مثلاً سبکی و سنگینی نیز به حواس ظاهر ادراک می‌شوند. از این رو شیخ الرئیس معتقد است قوه لامسه در حقیقت چهار قوه است و مجموعه حواس ظاهر، هشت قسم است. [۲]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۶۶.
۴ - انقسام کیف محسوسهمان طور که کیف نفسانی به لحاظ ثبات و رسوخ، و عدم ثبات منقسم به دو قسم (ملکه و حال) می‌شود، کیف محسوس هم دو قسم پیدا می‌کند ولی کیف محسوس راسخ را "انفعالی"، و غیر راسخ را "انفعال" گویند. انفعالی مثل: گرمی آتش، سفیدی برف، شوری نمک، و عطر مشک و گل. و انفعال مثل: زردی و سرخی چهره شخص ترسناک و شرمسار. انواع حیوانات در استعداد ادراک کیفیات محسوس متفاوت هستند. بعضی از حیوانات استعداد ادراک همه اقسام را دارند و بعضی کمتر. ۵ - اوائل محسوساتطلیعه حواس پنجگانه، حس لامسه است و اول چیزی که در عالم حیوانات احساس آن ضرورت دارد کیف ملموس است. به همین جهت ملموسات را "اوائل محسوسات" نامیده‌اند. برای هر یک از کیفیات محسوسه اقسامی ذکر کرده‌اند. مثلاً ملموسات را به "اوائل ملموسات" (حرارت و برودت، و رطوبت و یبوست، که کیفیات فعلیه و انفعالیه هم گفته می‌شوند) و "ثوانی ملموسات" (لطافت و کثافت، ثقالت و خفّت و مانند آنها) تقسیم کرده‌اند. و مبصرات را به "مُبصَر بالذات" یا "اوائل مبصرات" (رنگ‌ها و نورها) و "مُبصَر بالعَرَض" (شکل، حجم، حرکت، سکون، حُسن، قبح، تفرّق، اتصال، استقامت، انحناء و مانند آنها، از لحاظ مبصر بودن) تقسیم کرده‌اند. [۴]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۳۱.
[۶]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۶۴-۶۶.
[۷]
ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۲۹۹-۳۰۰.
[۸]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۴۵.
[۹]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۷۲.
۶ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • خوانساری، محمد، منطق صوری. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. ۷ - پانویس
۸ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «کیف محسوس»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۷. |